Κεφάλαιο ς' το Τυπικό για τον Όρθρο

Ο Όρθρος είναι επίσης ακολουθία στοιχείων και με την εναλλαγή κάποιων από αυτά για συγκεκριμένους λόγους δίνει τις διάφορες εκδοχές του.

Ο Όρθρος έχει τις εξής εκδοχές:

α' Όρθρος των Κυριακών
β' Όρθρος  των εορτών
γ' Όρθρος των καθημερινών
δ' Όρθρος του Σαββάτου
ε' Όρθρος καθημερινών της μεγάλης Τεσσαρακοστής
ς'  Όρθρος της Ανάστασης  και της διακαινησίμου εβδομάδας
ζ  Όρθρος με τάξη αρχιερατικής χοροστασίας

Ο Βασικός Όρθρος είναι της Κυριακής
και αποτελείται από τα εξής μέρη:

-Έναρξη
Ο ιερέας: [Ευλογητός ο Θεός ημών...]
Βασιλική ακολουθία
Στις μονές καθ΄όλο το έτος, στις ενορίες μόνο την Μεγάλη  Εβδομάδα
[Δεύτε  προσκυνήσωμεν.... ],[ψαλμοί 19,20,]
-Εξάψαλμος
[δόξα εν υψίστοις....ψαλμοί 3,37,62,87,102,142, η ελπίς ημών κύριε  δόξα σοι]
λέγεται με τρόπο ειδοποίησης του ιερέα το τελευταίο χωρίο:
[... αλληλούια, αλληλούια, αλληλούια, Δόξα σοι ο Θεός,-τρις- Η  ελπίς  ημών Κύριε δόξα σοι]
-Τα ειρηνικά
ο ιερέας:[ Εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν ]
ο ψάλτης,αναγνώστης[ κύριε ελέησον]σε κάθε δέηση
-Το ''Θεός Κύριος''
[Θεός κύριος και επέφανεν ημίν... -στον τρέχοντα ήχο* ]

-Απολυτίκια
-[Δόξα Πατρί και Υιώ...]
Αναστάσιμο Απολυτίκιο,
Αγίου ημέρας ή επανάληψη του Αναστάσιμου,
[Και νυν και αεί...-]
Θεοτοκίο
[Αναστάσιμα απολυτίκια  και θεοτοκίο στον τρέχοντα ήχο]

-Ψαλτήριο-καθίσματα
[ψαλμοί 2,3,17]
-Ευλογητάρια
[Αναστάσιμα ευλογητάρια στον τρέχοντά ήχο]
-Υπακοή ,αναβαθμοί, αντίφωνα, προκείμενο στον τρέχοντα ήχο
- πχ α ήχου
-υπακοή [η του ληστού μετάνοια...]
-αναβαθμοί  αντίφωνα: α', β', γ'
α.[Εν τω θλίβεσθαι με...] δόξα...και νύν[Αγίω πνεύματι...]
β.[Εις τα όρη... ] δόξα....και νυν[Αγίω πνεύματι...]
γ.[Επί τοι ειρηκόσι μοι...]δόξα...και νυν[Αγίω πνεύματι...]
-προκείμενον [νυν αναστήσομαι...]
Στους άλλους ήχους αντιστοιχούν άλλα χωρία υπακοής αναβαθμών αντιφώνων και προκείμενου.
-Αναστάσιμοι κανόνες ή Καταβασίες στον τρέχοντα ήχο

-Εωθινόν Ευαγγέλιον
ο ιερέας: [του κυρίου δεηθώμεν...]
ο ψάλτης[πάσα πνοή αινεσάτω τον Κύριον...]
ο αρχιερέας ή ιερέας [ειρήνη πάσι...]
ο ιερέας διαβάζει από  το Ευαγγέλιο το τρέχον χωρίο
ο  ψάλτης [Ανάστασιν Χριστού θεασάμενοι...]
-ο Ν-50-ψαλμός
[Ελέησον με , ο Θεός κατά το μέγα έλεός  σου...]
δόξα
[ταις των Αποστόλων πρεσβείαις...]
και νυν
[ταις της Θεοτόκου πρεσβείαις....]
-Οι Κανόνες  του τρέχοντος ήχου
ο αναστάσιμος κανόνας
ο κανόνας του αγίου της ημέρας
μεσώδια καθίσματα
καταβασίες
οι ειρμοί χωρίς στίχους τα δε τροπάρια με στίχους για αναστάσιμα, αγίων, θεοτοκία
-Ωδή της Θεοτόκου
[την Θεοτόκον και μητέρα του φωτός...]
-Τα εξαποστειλάρια και θεοτοκία αναστάσιμα
[άγιος κύριος...ότι άγιος εστίν]σε ήχο β'
[αναστάσιμο εξαποστειλάριον
το θεοτοκίον του και
τυχόν  εξαποστειλάριον του Μηναίου]  στον τρέχοντα ήχο
-Οι Αίνοι
[πάσα πνοή...ψαλμός148,149,150]στον τρέχοντα ήχο
-Στίχοι εορτής
-Στιχηρά αναστάσιμα  των αίνων τρέχοντα ήχου]
[αναστάσιμα στιχηρά τέσσερα  και τέσσερα του αγίου ]

-Η Μεγάλη Δοξολογία ή Εωθινά Δοξαστικά
[Δόξα σοι τω δείξαντι το φώς...]στον τρέχοντα ήχο

-Αναστάσιμο τροπάριο στον  τρέχοντα ήχο
-Συμπλήρωμα  τροπάριου αναλόγως ήχου τροπαρίου
[σήμερον σωτηρία των κόσμω γέγονεν...σε ηχο δ']για ήχους α',β',γ',δ'
[Αναστάς εκ του μνήματος...σε ήχο β']για πλ.α', πλ.β', βαρύ και πλ.δ'

ενόσω ψέλνεται η δοξολογία λέγονται χαμηλοφώνως τα εξής:
- εκτενής, πληρωτικά, ευχή κεφαλοκλισίας -Ιερέως-

- απόλυση όρθρου
Μετά το αναστάσιμο τροπάριο και το συμπλήρωμα του μπαίνουμε στην Θεία λειτουργία.


Στο βοηθητικό βιβλίο Εγκόλπιον Ψάλτου και Αναγνώστου περιέχονται τα είδη ,Όρθρων και η χρήση του είναι το επόμενο βήμα όπως και για τον Εσπερινό. Ο πιστός που δεν είναι ακόμη αναγνώστης με βάση το έργο αυτό εξάσκηση πριν το αναλόγιο ώστε να εξοικειωθεί με τη σειρά που εξελίσσονται οι ακολουθίες και οι λειτουργίες.

Κεφάλαιο δ': Εσπερινός, Όρθρος, Θεία Λειτουργία

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψει κανείς το τυπικό της λειτουργικής ζωής, όπως είναι δύσκολο, να περιγράψει κάτι το ζωντανό, κάτι που έχει φτιαχτεί για  να είναι πάντα διαφορετικό, αυτό ακριβώς  κάνει δυσχερές το έργο της εξήγησης και της περιγραφής του.
Ωστόσο, αν ανατρέξει κανείς στην επιστήμη της βιολογίας, θα δει πως υπάρχει τρόπος, να αναλύσει και να περιγράψει και ακόμα καλύτερα, να εξηγήσει περίπλοκες καταστάσεις, όπως τα ζωντανά όντα και τα φαινόμενα που τα αφορούν.
Με βάση αυτή τη σκέψη επικεντρωνόμαστε  στα σημεία που θα μας περιγράψουν την δομή, που στηρίζει τα διάφορα υποσυστήματα  του ζωντανού συστήματος που ονομάζουμε λειτουργική ζωής της Εκκλησίας μας.

Η λειτουργική ζωή της εκκλησίας παρόλο που εναλλάσσεται  κάθε μέρα, περιέχει πάντα κάποια σταθερά δομικά στοιχεία μαζί με τα εναλλασσόμενα. Οι συνδυασμοί αυτοί εξυπηρετούν την ιδιαιτερότητα της εορτής που υπάρχει.
Καταρχήν έχουμε  τρεις βασικούς πυλώνες στους οποίους εδράζεται η λειτουργική ζωή της εκκλησίας μας που γίνονται κάθε εβδομάδα πρόκειται για:
1.τον Εσπερινό
2.τον Όρθρο
3.την Θεία Λειτουργία
Ο Εσπερινός, ο Όρθρος και η Θεία Λειτουργία τελούνται σήμερα το Σαββάτο και την Κυριακή σταθερά και μεσοβδόμαδα σε εορτές. Ωστόσο σύμφωνα με το Τυπικό τελούνται καθημερινά. Αυτό συμβαίνει σε ιερές μονές αλλά και σε ενορίες όπου είναι εφικτό. Το τυπικό αλλάζει κατά την περίοδο της Μεγάλης και Αγίας Τεσσαρακοστής.
Υπάρχουν βεβαίως και πολλά άλλα μικρότερα ή εξειδικευμένα δομικά στοιχεία όπως:
-Η ακολουθία του Μεσονυκτικού που έπεται του Εσπερινού και προηγείται του Όρθρου, επίσης τελείται στις ιερές μονές αλλά και σε ενορίες.
-Η τέλεση των ιερών μυστηρίων,  που σε κάποιες περιπτώσεις και σήμερα τελούνται κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας λόγου χάρη: Γάμοι.
-Πολλές εξειδικεύσεις των τακτικών και εκτάκτων τελετών, λόγου χάρη: η χοροστασία Μητροπολίτη, η χοροστασία Αρχιεπισκόπου,  όπου επιπλέον ύμνοι συμπληρώνουν το περιεχόμενο του τακτικού  και εκτάκτου τυπικού.

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΡΘΡΟΥ

 << Το νόημα της Θείας Λειτουργίας
συνοπτικότατα όπως το περιγράφει ο Άγιος Νικόλαος Καβάσιλας στο έργο του ''Ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας
είναι ο αγιασμός των πιστών >>
συνεχίζει δε :
<<...Μας αγιάζουν δε με δύο τρόπους:
Ο ένας είναι ότι ωφελούμαστε από αυτές τις προσευχές, τις ψαλμωδίες και τις αναγνώσεις.
...Ο άλλος τρόπος με τον οποίο αγιαζόμαστε από αυτά όπως και από όσα  γίνονται στην ιερουργία είναι το ότι, μέσα σε αυτά βλέπουμε την αναπαράσταση  των έργων  του Χριστού που έκανε για εμάς και των παθών του...>>

Η ακολουθία του Εσπερινού είναι ο απογευματινός αγιασμός των πιστών, που λειτουργεί  ως προετοιμασία της Θείας Λειτουργίας, η οποία αποτελεί το κέντρο της λειτουργικής μυστηριακής ιερουργίας.
Ο Εσπερινός είναι ευκαιρία, να μαζευτούν οι πιστοί να προσευχηθούν μαζί. Να φέρουν τις εορταστικές προσφορές τους στον ναό-τα πρόσφορα και εσπερινά-. Είναι μια ακόμη ευκαιρία να εξομολογηθούν οι πιστοί στον πνευματικό ιερέα, ώστε την επομένη ημέρα στη Θεία λειτουργία να μπορούν να Κοινωνήσουν. Στον Εσπερινό  θα επιλεχθεί -το πρόσφορο -ο άρτος που θα υψωθεί και θα καθαγιαστεί  κατά την Θεία Λειτουργία για την Θεία Μετάληψη, αλλά και θα μοιραστεί ως Αντίδωρο κατά το τέλος της λειτουργίας. Τα δε υπόλοιπα πρόσφορα και  εσπερινά-κόλλυβα επειδή μοιράζονταν σε φτωχούς εξασφαλίζοντας τους τροφή-. Αυτός ο ρόλος της εκκλησίας επιτελείται και σήμερα και μάλιστα πιο οργανωμένος και πιο εκτεταμένος. Ο Εσπερινός λοιπόν είναι  προετοιμασία για την εορτή της Αγάπης την Θεία Λειτουργία.

Η ακολουθία του Όρθρου  μας εισαγάγει εορταστικά στην κυρίως  εορτή της Αγάπης τελείται συνήθως το πρωί αμέσως πριν την Θεία Λειτουργία και σε κάποιες περιπτώσεις το  απόγευμα στις αγρυπνίες σε συνέχεια του Εσπερινού και κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.